W roku szkolnym 2019/2020 na mocy decyzji podjętej przez Radę Pedagogiczną, Radę Rodziców oraz Samorząd Szkolny została uruchomiona procedura nadania szkole imienia Jana Piwnika ps. „Ponury“.

ponury

Jan Piwnik ps. „Donat”, „Ponury” urodził się 31 sierpnia 1912 w Janowicach, a zmarł 16 czerwca 1944 pod Jewłaszami – kapitan Wojska Polskiego i aspirant Policji Państwowej, pośmiertnie awansowany do stopnia majora, a następnie do stopnia pułkownika (2012); dowódca partyzancki Armii Krajowej w Górach Świętokrzyskich i na Nowogródczyźnie.

Uczęszczał do szkoły powszechnej w Janowicach, a następnie Gimnazjum im. J. Chreptowicza w Ostrowcu Świętokrzyskim, w którym w 1932 r. zdał maturę. Do 1933 r. służył w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, kończąc ją w stopniu plutonowego podchorążego rezerwy. W 1934 r. został mianowany podporucznikiem rezerwy. W latach 1935–1939 służył w Policji Państwowej. Początkowo szkolił się w szkole oficerów policji w Mostach Wielkich, po której otrzymał stopień aspiranta, następnie kierował posterunkiem w Horochowie na Wołyniu, a od 1938 r. dowodził kompanią szkolną policji w Golędzinowie.

Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r. jako dowódca kampanii w Zmotoryzowanym Batalionie Policji. Wycofywał się wraz ze swoim pododdziałem ze Śląska poprzez Lubelszczyznę w kierunku granicy polsko-węgierskiej, którą przekroczył 23 września. Po ucieczce w marcu 1940 r. z obozu internowania na Węgrzech, dostał się przez Jugosławię i Włochy do Francji, gdzie wstąpił do 4 pułku artylerii ciężkiej. Został dowódcą baterii artylerii. Kiedy w czerwcu 1940 r. Francja skapitulowała, Jan Piwnik na czele oddziału skupiającego rozbitków z różnych polskich jednostek, na jednym z ostatnich statków przedostał się do Wielkiej Brytanii. Został wcielony do dywizjonu artylerii w 4 Brygadzie Kadrowej Strzelców, a następnie przeniósł się do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Zgłosił się do służby w Kraju. Od stycznia do października 1941 r. na szkoleniach dla cichociemnych, brał udział w kursie walki konspiracyjnej w Briggens pod Londynem i kursie spadochronowym w Ringway koło Manchesteru. Został też na krótko instruktorem w ośrodku wstępnego szkolenia spadochronowego zwanego „małpim gajem” w Largo House. Po ukończeniu kolejnych 5 kursów zasadniczych: zaprawowego, badań psychotechnicznych, spadochronowego, walki konspiracyjnej i odprawowego 20 marca 1941 został awansowany do stopnia porucznika. 10 października 1941 r. złożył przysięgę obowiązującą w ZWZ-AK. Został zrzucony do Polski nocą z 7 na 8 listopada w operacji lotniczej o kryptonimie „Ruction”, z samolotu Halifax L-9612 (138 Dywizjon RAF). Zrzut przyjęła placówka odbiorcza „Ugór” położona pod Łyszkowicami koło wsi Czatolin, 20 km na zachód od Skierniewic. Wśród członków obsługi placówki znajdowała się Emilia Malessa ps. „Marcysia”, która później została żoną J. Piwnika. Razem z nim skoczyli: cichociemny kpt. Niemir Bidziński oraz kurier Delegatury Rządu na kraj ppor. Napoleon Segieda ps. Wera.

Został przydzielony do komórki Oddziału V Komendy Głównej ZWZ-AK, zajmującej się sprawami odbioru zrzutów lotniczych (krypt. „Syrena”). Powierzono mu koordynację wszystkich spraw związanych z przyjmowaniem kolejnych grup cichociemnych. Po wypełnieniu swoich zadań miał objąć dowództwo ochrony Delegata Rządu na Kraj, ale zgodnie z własnym życzeniem 13 czerwca 1942 r. objął dowództwo II odcinka „Wachlarza” w Równem. Jednakże krótko po tym został aresztowany wraz z Janem Rogowskim ps. „Czarka” przez żandarmerię niemiecką w drodze na akcję w Zwiahlu. Po 4 miesiącach uciekł z więzienia w Zwiahlu i dotarł pieszo do Warszawy. Po krótkim odpoczynku i dojściu do zdrowia po przebytej czerwonce otrzymał funkcję inspektora i prowadził szkolenia z zakresu dywersji. W listopadzie 1942 r. Komendant Główny AK, gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” wyznaczył go do zadania przeprowadzenia akcji odbicia 3 ludzi (kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. „Wania”, komendanta III odcinka „Wachlarza”, Mariana Czarneckiego ps. „Ryś” i Piotra Downara ps. „Azorek”) z więzienia w Pińsku. Po długich przygotowaniach akcja odbyła się 18 stycznia 1943 r. Uwolnieni oficerowie AK zostali przetransportowani do Warszawy. Za tę akcję J. Piwnik został odznaczony Orderem Virtuti Militari. Akcja pińska została uznana za wzorcową i na jej podstawie prowadzono szkolenia dywersji. W odwecie za jej przeprowadzenie Niemcy kilka dni później rozstrzelali 30 zakładników.

Po powrocie z Pińska J. Piwnik zaczął starania o uzyskanie zezwolenia na sformowanie leśnego oddziału partyzanckiego. Z uwagi na działalność w Kieleckiem coraz większej liczby bandyckich grup w marcu 1943 r. KG AK wyraziła zgodę. W połowie maja J. Piwnik formalnie przyjął funkcję dowódcy Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”. W krótkim czasie stworzył zgrupowania liczące około 100 ludzi. 4 czerwca został też komendantem „Kedywu” Okręgu V Radomsko-Kieleckiego AK. Wprawdzie początkowo nie chciał przyjmować tej funkcji, lecz uczynił to, gdyż obawiał się, że inny komendant będzie ograniczał działania jego oddziałów partyzanckich. W tym czasie bazą wypadową zgrupowań stało się wzgórze 326 pod nazwą Wykus w Puszczy Świętokrzyskiej. Z inicjatywy Jana Piwnika w niemieckiej fabryce uzbrojenia w Suchedniowie – w celu dozbrojenia partyzantów – została zapoczątkowana tajna produkcja kopii angielskich stenów, którą prowadził inż. Kazimierz Czerniewski ps. „Korebko”. Latem jego zgrupowania z powodzeniem przeprowadziły szereg akcji dywersyjnych i ataków na obiekty niemieckie, likwidowały też konfidentów, rozprawiały się z bandami rabunkowymi. Prowadzono ponadto szkolenie rekruckie z położeniem nacisku na dywersję, minerstwo, opanowanie znajomości broni. Ludność Kielecczyzny uznawała Jana Piwnika za przedstawiciela władz i zwracała się do niego m.in. z prośbami o rozwiązywanie sporów sąsiedzkich (co świadczyło o dużym zaufaniu). Pierwsza uroczysta przysięga i symboliczne wręczenie orzełków nastąpiły 11 lipca.

Następnego dnia, w odwecie za pacyfikację Michniowa oddziały „Ponurego” przeprowadziły nocny atak na pociąg pośpieszny relacji Kraków–Warszawa, co mogło być pretekstem do systematycznej masakry mieszkańców wsi, rozpoczętej przez Niemców we wczesnych godzinach rannych 13 lipca.19 lipca zgrupowanym na Wykusie partyzantom Jana Piwnika udało się ujść przed pierwszą niemiecką obławą, kryjąc się w rejonie Grzybowa i Piasecznej Góry. Pod naciskiem Komendy Okręgu Piwnik podzielił swoje zgrupowania, zaś sam w sierpniu oddał się do dyspozycji Komendy Okręgu. 16 września ponownie zarządził koncentrację na Wykusie, aby uroczyście wręczyć żołnierzom sztandar zgrupowań ufundowany przez miejscową ludność. Jednakże na kilka dni wcześniej dowiedział się o planowanej przez Niemców kolejnej obławie. Nie odwołał koncentracji, gdyż przygotował na wroga zasadzkę. W rezultacie Niemcy odnieśli duże straty, a partyzanci 19 września zgrupowali się na Łysicy. 6 października w rejonie Rejowa (dzielnica Skarżyska-Kamiennej) Piwnik spotkał się z szefem Kedywu KG AK płk Emilem Fieldorfem ps. „Nil”, podczas którego złożył prośbę o zwolnienie go z funkcji szefa okręgowego Kedywu. Na 28 października wyznaczył ostatnią przed rozłączeniem oddziałów koncentrację zgrupowań. Tym razem Niemcy także przeprowadzili obławę, zadając spore straty partyzantom (ponad 30 ludzi). Sposób jej przeprowadzenia wskazywał, że Niemcy doskonale wiedzieli nie tylko o miejscu i czasie koncentracji, ale nawet o sposobie rozstawienia placówek. Wbrew dotychczasowym zwyczajom, weszli do lasu w nocy i przesiedzieli w nim aż do rana w bezpośredniej bliskości partyzanckiego obozowiska. Jan Piwnik zorientował się wówczas, że ktoś z jego podkomendnych musi współpracować z wrogiem. Później okazało się, że jest nim ppor. Jerzy Wojnowski ps. „Motor”. 11 listopada – w rocznicę odzyskania niepodległości – Jan Piwnik zarządził koncentrację na wzgórzu Szczytniak. Większość członków swojego oddziału rozesłał następnie na meliny, a tylko ok. 40 osób (głównie oficerów) pozostało z nim na Szczytniaku. W tym czasie Komenda Okręgu zerwała ze zgrupowaniami wszelkie kontakty w obawie przed dekonspiracją. Jednocześnie J. Piwnik dowiedział się nieoficjalnie, że dowódca Okręgu złożył wniosek dyscyplinarnego zdjęcia go z dowodzenia zgrupowań z powodu narażania ludności cywilnej na represje niemieckie po brawurowych, a – jego zdaniem – niepotrzebnych akcjach, m.in. po pierwszej pacyfikacji Michniowa. Sprawa przeniosła się ostatecznie na szczebel Komendy Głównej AK, która ostatecznie w grudniu podjęła decyzję pozbawienia go dowództwa (dodatkowym faktem był zamiar samowolnego przejścia J. Piwnika wraz z jego oddziałami na Lubelszczyznę, co zostało potraktowane jako zamiar zerwania z AK i wypowiedzenie posłuszeństwa). 2 stycznia 1944 r. Jan Piwnik otrzymał odpis stosownego rozkazu Komendanta Głównego AK, gen. Tadeusza Komorowskiego ps. „Bór”. Następnego dnia napisał on dramatyczny raport i prośbę o rewizję decyzji, ale Komenda Główna nie zmieniła rozkazu. W związku z tym na początku lutego zameldował się w Warszawie do dyspozycji KG AK, od której dostał przydział do Okręgu Nowogródek.

Objął dowództwo kompanii szczuczyńskiej Nadniemeńskiego Zgrupowania Partyzanckiego, na czele którego stał ppłk Maciej Kalenkiewicz ps. „Kotwicz”. Na koniec kwietnia przygotował uderzenie na posterunek żandarmerii i wielki magazyn broni w Szczuczynie. Atak odbył się 29 kwietnia, ale Niemcy zostali wcześniej o nim powiadomieni i partyzanci stracili ok. 30 ludzi. Kilka dni później zaatakowano i zdobyto miasteczko Wasiliszki na zachód od Lidy, rozbijając niemiecki garnizon i zdobywając duże ilości broni i materiałów. W tym czasie szczuczyński batalion wszedł w skład 77 Pułku Piechoty AK, a Jana Piwnika mianowano 1 maja dowódcą VII batalionu, który po miesiącu istnienia przekroczył stan 700 ludzi. Okres maja i początku czerwca Jan Piwnik poświęcił na sprawy organizacyjne i drobne starcia z Niemcami. Dał się wówczas poznać jako doskonały taktyk i gospodarz. Stworzył bazy żywnościowo-zaopatrzeniowe dla swojego oddziału, w których gromadził żywność na zapasy dla wojska ściągane sprawiedliwie od okolicznych mieszkańców. Zorganizował też szpital partyzancki. W połowie czerwca przyszedł rozkaz realizacji planu „Burza”. Bataliony działające w rejonie Lidy miały uderzyć na umocnienia niemieckie na granicy, tzw. „stützpunkty”, czyli umocnione stanowiska oporu odległe od siebie o 10–12 km. Akcję zaczęto 8 czerwca od Jachnowicz. Jan Piwnik uznał, że dla zdobycia niemieckiego umocnienia wystarczy jedna kompania, tym bardziej że wzmocniono ją cekaemem i garłaczem. Dwie pozostałe kompanie rzucił na zastawienie zasadzek, gdyż zarówno od Sobakińc, jak i Nowego Dworu mogła przybyć niemiecka odsiecz. Niemcy ostatecznie stracili 5 zabitych (w tym dowódcę) oraz 11 rannych. Do niewoli wzięto 32 jeńców. Po polskiej stronie zginął 1 żołnierz. Zdobyto dużo broni zarówno w punkcie umocnienia, jak i w akcji dodatkowej 3. kompanii, rozłożonej w zasadzce przy szosie z Nowego Dworu. W dwugodzinnym boju spalono tu 3 ciężarówki, zabito 57 Niemców, w tym 2 oficerów, zdobyto 2 cekaemy, 1 lekki karabin maszynowy, 5 erkaemów, 2 moździerze, 18 pistoletów maszynowych i kilkanaście karabinów. 16 czerwca zaatakowano kolejny stützpunkt pod wsią Jewłasze. Podczas ataku poległ Jan Piwnik. Przed śmiercią miał wyszeptać do znajdującego się przy nim lekarza: Powiedz żonie i rodzicom, że ich bardzo kochałem, i że umieram jako Polak... I pozdrówcie Góry Świętokrzyskie... Pochowano go na cmentarzu w Wawiórce. Jego szczątki zostały w 1987 r. przeniesione do klasztoru cystersów w Wąchocku, a w czerwcu 1988 uroczyście pochowane w klasztornej ścianie, co poprzedziły trzydniowe uroczystości pogrzebowe.

Ordery i odznaczenia

  • Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
  • Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
  • Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2010, pośmiertnie – order wręczono 12 grudnia 2012 siostrzenicy „Ponurego”, Alicji Sokołowskiej
  • Krzyż Walecznych – dwukrotnie
  • Brązowy Krzyż Zasługi
  • Znak Spadochronowy

31 października 2012 minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak podjął decyzję o pośmiertnym awansowaniu Ponurego do stopnia pułkownika Wojska Polskiego. Akt mianowania wręczono rodzinie Ponurego 16 czerwca 2013 r. w Wąchocku podczas uroczystości poświęconych 70. rocznicy powstania Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury – Nurt”.

 

Uzasadnienie wniosku w sprawie nadania imienia
płk Jana Piwnika „Ponurego”
Zespołowi Szkół nr 1 w Opatowie


Zespół Szkól nr 1 w Opatowie to placówka o ponadpółwiecznej tradycji, która kształci w wybranych przez uczniów zawodach - w klasach technikalnych oraz w liceum ogólnokształcącym - w klasach służb mundurowych. Niezależnie od typu szkoły naszym priorytetem jest wychowywanie młodzieży w duchu wartości etycznych i patriotycznych, a także nauka tolerancji i poszanowania drugiego człowieka.

W roku szkolnym 2019/2020 społeczność szkolna podjęła działania zmierzające w kierunku nadania imienia szkole. Posiadanie patrona sprawia, że placówka zyskuje swoistą tożsamość, a postać patrona integruje i wyznacza standardy moralne. Zadaniem szkoły jest nauczanie, ale również wychowywanie, pomaganie młodzieży w odnajdowaniu własnej tożsamości i poszukiwaniu wzorów do naśladowania. Przy wyborze patrona szkoły Grono Pedagogiczne, rodzice i uczniowie kierowali się tymi zasadami, ale także poczuciem więzi ze swoją Małą Ojczyzną. Te kwestie zadecydowały, że na patrona naszej szkoły wybrano
płk Jana Piwnika „Ponurego”- legendarnego dowódcę Zgrupowań Partyzanckich w Górach Świętokrzyskich. Wybierając dla szkoły imię, kierowaliśmy się przekonaniem, iż powinna być to osoba godna naśladowania i ściśle związana z historią naszego regionu. Wybrana przez nas postać płk Jana Piwnika „Ponurego” spełnia wszystkie przyjęte kryteria, a jego postawa życiowa oraz dokonania mogą stanowić wzór dla młodzieży. Wybór podyktowany był przede wszystkim ciągle żywą pamięcią o jego walce partyzanckiej w czasie II wojny światowej. Nie można również pominąć faktu, że był wiernym synem ziemi świętokrzyskiej, urodził się w Janowicach, niedaleko Opatowa w dawnym Powiecie Opatowskim.

Kandydat na patrona to Cichociemny – żołnierz konspiracyjnej Armii Krajowej, szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK, legendarny dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.

Urodził się nieopodal Opatowa – we wsi Janowice. W 1932 roku zdał maturę i zaczął służbę w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Po jej ukończeniu w latach 1935-1939 służył w Policji Państwowej. Brał udział w wojnie obronnej 1939 roku. Następnie przedostał się na Węgry, skąd uciekł z obozu dla internowanych przez Jugosławię i Włochy do Francji, gdzie został dowódcą baterii artylerii w 4 Dywizji Piechoty. Po kapitulacji Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Tam brał udział w różnego typu szkoleniach i uzyskał status kandydata na cichociemnego. W nocy z 7 na 8 listopada został zrzucony do Polski, w ramach pierwszego lotu o kryptonimie „Rucktion”. W kraju powierzono mu koordynację wszystkich spraw związanych z przejmowaniem kolejnych zrzutów cichociemnych. Następnie prowadził szkolenia z zakresu dywersji. Po brawurowej akcji odbicia z więzienia w Pińsku więzionych tam partyzantów, Jan Piwnik utworzył w Kieleckiem zgrupowanie partyzanckie i został jego komendantem, przeprowadzał szkolenia rekruckie. Ludność Kielecczyzny uznawała Jana Piwnika za przedstawiciela władz.

W styczniu 1944 roku „Ponury” dostał przydział do Okręgu AK Nowogródek. Tam również dał się poznać jako doskonały dowódca, organizator, taktyk i gospodarz terenu, na którym działał jego batalion. Na początku czerwca przyszedł rozkaz realizacji planu „Burza”. Bataliony działające w rejonie Lidy miały uderzać na umocnione stanowiska niemieckie na granicy. W jednej z takich akcji pod wsią Jewłasze, w dniu 16 czerwca 1944 roku poległ Jan Piwnik.

Stał się legendą już za życia. „Ponury” był doskonałym żołnierzem i wielkim patriotą, który od wczesnej młodości wykazywał ogromne przywiązanie do historii i tradycji. Do końca walczył, by zachować honor partyzanta i AK-owca. Był jednym z najwybitniejszych i najwspanialszych dowódców partyzanckich.

Od ośmiu lat uczniowie klas mundurowych naszej szkoły wraz z nauczycielami kultywują pamięć o płk Janie Piwniku „Ponurym” organizując coroczny Biwak Ponury- Nurt, który odbywa się w okolicach jego rodzinnej wsi oraz w miejscach stacjonowania jego Zgrupowania, odwiedzają też miejsca związane z ,,Ponurym’’.
Kilka lata temu nasza szkoła nawiązała kontakt z przedstawicielami rodziny płk Jana Piwnika ,,Ponurego’’ oraz osobami posiadającymi ogromną wiedzę na jego temat. Osoby te są zapraszane na ważne uroczystości i wydarzenia związane z życiem szkoły. Nasi uczniowie biorą udział w konkursach wiedzy o tym bohaterze. Od kilku lat przedstawiciele naszej szkoły uczestniczą w Dniu Cichociemnych w Warszawie, a przecież płk Jan Piwnik był jednym z nich.

Wybór „Ponurego” na patrona nie jest kwestią przypadku, ale wynika z potrzeby skupienia uwagi na ideałach bliskich młodzieży, integrujących społeczność wokół spraw ważnych dla młodego pokolenia, a jednocześnie umożliwiających identyfikowanie się ze szkołą nie tylko uczniom i ich rodzicom, ale również społeczności lokalnej. Choć dziś nikt nie wymaga od młodych ludzi walki o ojczyznę, to ideały, które uosabiał „Ponury” takie jak : odwaga, honor, odpowiedzialność są do dziś największymi wartościami.

Obrzędowość związana z patronem wzbogaci życie kulturalne szkoły i przyczyni się do kontynuowania tradycji patriotycznych. Nadanie szkole imienia płk Jana Piwnika „Ponurego” będzie nobilitacją dla szkoły, w której uczniowie noszą mundury i składają przysięgę na wierność ideałom.

Jan Piwnik – zestawienie bibliograficzne

  • Chlebowski, Cezary, Cztery z tysiąca, Warszawa 1983.
  • Chlebowski, Cezary i inni, Ostatnia droga Komendanta Ponurego, Warszawa 1990.
  • Chlebowski, Cezary (oprac. zbiorowe), Powrót „Ponurego”, Warszawa 1990.
  • Chlebowski, Cezary, Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie: reportaż historyczny, Warszawa 1993.
  • Chlebowski, Cezary, „Ponury”: major Jan Piwnik 1912–1944, Warszawa 2006.​​
  • Chlebowski, Cezary: Reportaż z tamtych dni, Warszawa 1988.
  • Chlebowski, Cezary, Cztery z tysiąca, Warszawa 1981.
  • Dawid, Czesław (red.), Ostatnia droga Komendanta Ponurego. Kielce 1989.
  • Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac. Jedynak, Marek, Kielce–Kraków 2014.
  • Jedynak, Marek, Kapliczka na Wykusie. Wokół powstania Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”-„Nurt”, Kielce 2009.
  • Jedynak, Marek, Robotowcy 1943. Monografia II Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, Końskie 2007.
  • Jedynak, Marek, Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt” (1957–1989), Kielce–Kraków 2014.
  • Jedynak, Marek, „Gdy las był domem” – 11 relacji z przebiegu walk w czasie wojny z Niemcami w czterech rejonach: za Bugiem, nad Niemnem, na Podlasiu i na Kielecczyźnie, Łódź, 1972.
  • Jedynak, Marek, Ponury – major Jan Piwnik 1912–1944”, Biblioteka Armii Krajowej – bojowy życiorys jednego z najwaleczniejszych cichociemnych, Warszawa 2006,
  • Jedynak, Marek, Wpływ uroczystości pogrzebowych mjr. Jana Piwnika „Ponurego” w czerwcu 1988 r. na nastroje i postawy społeczeństwa Kielecczyzny, [w:] Społeczeństwo a władza między Wisłą a Pilicą w latach 1945–1989, Sebastian Piątkowski, Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki, Lublin 2012.
  • Jedynak, Marek, Königsberg Wojciech, Mróz Szczepan, Pułkownik Jan Piwnik „Ponury”, Warszawa 2013.
  • Königsberg, Wojciech , Droga „Ponurego”. Rys biograficzny majora Jana Piwnika, Warszawa 2014.
  • Krzaczyński, Tomasz Z., Z „Robotem” na Końskie... : akcja zgrupowania nr 2 - świętokrzyskich zgrupowań partyzanckich AK „Ponury” w Końskich z 31.VIII/1.IX.1943, Końskie, 1993.
  • Massalski, Adam : Piwnik Jan, pseud. Ponury, Donat (1912-1944) , W : Polski Słownik Biograficzny, T. 26. – Wrocław 1981. S. 609-611.
  • Moją ojczyzną jest Polska Podziemna / [oprac. Zdzisław Rachtan „Halny”, Roman Wróbel] ; Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej; Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich PONURY-NURT. – Wykus : [s.n.], 2001.
  • Ponury, Nurt, ich żołnierze: świętokrzyskie zgrupowania par tyzanckie Armii Krajowej 1943-1945: [opracowanie zbiorowe] / [pod kier. Zdzisława Witebskiego – „Poraja”], Warszawa, 1988.
  • Powrót „Ponurego” / [red. Czesław Dawid ; tekst Ryszard Miernik ]. – Kielce [1989].
  • Starosz, Anna „Antena”, Z „Albińskim”, „Nurtem” i „Ponurym” 13: wspomnienia, Skarżysko-Kamienna 1993.
  • Świderski, Marian : Wśród lasów, wertepów, Warszawa 1983.
  • Paczkowski, Alfred , Ankieta cichociemnego, 1987.
  • Szatsznajder,Jan, Z Polski do Polski, 1985.
  • Śledziński,Kacper, Elita polskiej dywersji, 2012.
  • Tochman, Krzysztof A., Słownik biograficzny cichociemnych, ZwierzyniecRzeszów 2008.
  • Tucholski, J., Cichociemni, Warszawa 1984.
  • Witebski, Zdzisław (oprac. zbiorowe), Ponury, Nurt, ich żołnierze. Świętokrzyskie Zgrupowania Partyzanckie Armii Krajowej 1943–1945. Warszawa 1988.
  • (ALP), Wykus – miejsce pamięci ,„Echo Dnia”. – 1983, 15. nr 212, s. 1-2
  • Boratyn, Iwona, Stworzył prawdziwe piekło: 60 lat temu zginął legendarny major Jan Piwnik „Ponury” / mówi por. Zdzisław Rachtan „Halny” [i in.] ; „Słowo Ludu : magazyn”. – 2004 , nr 2344 , s. 8.
  • Chlebowski, Cezary, Do rodzinnej ziemi, „Słowo Ludu: magazyn”. – 1981, nr 1159, s. 5
  • Chlebowski, Cezary, Akowski pomnik, „Tygodnik Powszechny”. – 1984, nr 31, s. 6
  • Chlebowski, Cezary, „Ponury” – polski życiorys, „Tygodnik Powszechny”. – 1984, nr 23, s. 7, 8
  • Cuch, Kazimierz, Ku czci Ponurego: uroczystości na Wykusie i w Wąchocku, „Echo Dnia”. – 2004 , nr 142 , s. 10
  • Cuch, Kazimierz, Pamięci partyzantów, „Echo Dnia (Świętokrzyskie)”. – 2008, nr 138, s. 9
  • Dąbrowski, Eugeniusz, Z partyzanckiej epopei na Kielecczyźnie. Ze wspomnień kombatantów, „Za Wolność i Lud”. – 1982, nr 26, s. 11
  • Heda, Antoni „Szary”, Prawdziwe polskie drogi Cz. 1. Ucieczka na Wschód, Cz. 2. Powrót ze Wschodu, Cz. 3. Spotkania z „Ponurym” Janem Piwnikiem, Cz. 4. Rozbicie aresztu w Starachowicach, Cz. 5. Zdobycie Pakosławia , „Tygodnik Kulturalny”. – 1989, nr 44, s. 9 ; nr 45-47, s. 9, 11 ; nr 48, s. 9.
  • Jedynak Marek, Ruch Harcerski podczas uroczystości pogrzebowych mjr. Jana Piwnika „Ponurego” 10–12 VI 1988 r., „Krakowski Rocznik Historii Harcerstwa” 2009, t. V, s. 53–69.
  • Jedynak Marek, Jarosław Szymczyk, W stronę tradycji i tożsamości. Mjr Jan Piwnik „Ponury” patronem KWP w Kielcach, „Policjanci. Policyjny Magazyn Historyczny” 2013, nr specjalny [Materiały międzynarodowego sympozjum Muzealnictwo, archiwistyka, kolekcjonerstwo i wystawiennictwo policyjne. Historia i współczesność, Zbigniew Judycki], s. 157–165.
  • (Jos.S), W Wąchocku stanie pomnik „Ponurego”,„Kurier Polski”. – 1984, nr 118, s. 2
  • Juchniewicz, Mieczysław, Syn ziemi kieleckiej. W 40 rocznicę śmierci por. Jana Piwnika „Donata” - „Ponurego”, „Za Wolność i Lud”. – 1984, nr 24, s. 8-9, 12
  • Kita, Jacenty, Jan Piwnik „Ponury” (1912-1944), „Gazeta Suchedniowska.”. – Nr 78/16 [lipiec] . – (1999) , s. 7
  • Königsberg Wojciech, W 70. rocznicę działalności Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, „Wykus” 2013, nr 18.
  • Maciągowski, Marek, Szlakiem majora „Ponurego”, „Echo Dnia (Kieleckie)”. – 2007, nr 117, s. 10
  • Płużański, Tadeusz, Major Piwnik i sędzia Piwnik, „Najwyższy Czas”. – 2001, nr 46, s. XXII-XXIII
  • Michalski, Tadeusz W., „Wykus” A.D. 2007 - wrażenia i refleksje z notatnika stałego bywalca : z życia Związku , „Biuletyn Informacyjny”. – 2007, nr 7, s. 30-39.
  • MIŁ, Uczcili majora „Ponurego”, „Gazeta w Kielcach” 32 – 2001, nr 140 , s. 1.
  • MR, Spotkanie świętokrzyskich partyzantów „Ponurego” i „Nurta”. Na Wykusie i w Wąchocku, „Słowo Powszechne”. – 1985, nr 127, s. 11.
  • MR, Spotkanie żołnierzy „Ponurego”, „Słowo Powszechne”. – 1985, nr 117, s. 11
  • Obara, Teofil, Dziennik z Wykusu, „Plotkarka”. – 35. 1989, nr 4, s. 30-35 ; nr 6, s. 28-30.
  • [Odsłonięcie pomnika upamiętniającego postać Jana Piwnika 36. „Ponurego” w Wąchocku], „ Budujemy Samochody”, Starachowice – 1984, nr 32-33, s. 3.
  • Owczarek, Przemysław, Wykus - leśne sanktuarium partyzantów , „Literatura Ludowa”. – 2003, nr 2, s. 51-59.
  • (pen), Pamięci „Ponurego”, „Słowo Ludu (Ostrowiec, 38. ABC)”. – 2004, nr 141 , s. 8
  • (pen), Żołnierze Gór Świętokrzyskich , „Słowo Ludu 39. Ostrowiec, ABC)” . – 2004 , nr 142 , s. 8.
  • Podsiadło, M., Propozycje lekcji na temat postaci Jana Piwnika ,,Ponurego’’ w klasie VIII, „Język Polski w Szkole: dla klas IV-VIII”. – R. 27, z. 3 (1981/1982), s. 70-74
  • Pokłon przed „Ponurym”, „Wiadomości Świętokrzyskie”. – 41. 2008, nr 25, s. 16
  • Rybski, Ferdynand A. „Zawisza”, Ostatnie dni partyzanckiej 42. odysei, „Biuletyn Informacyjny”– 2003, nr 3, s. 33-39.
  • Sikora, Lucjan C., Uroczysko na Wykusie : Polskie Państwo Podziemne, „Biuletyn Informacyjny”. – 2007, nr 7, s. 29.
  • Skalski, Janusz, „Ponury”, „Kurier Polski”. – 1984, nr 108, s. 3, 4 ; nr 113, s. 3
  • Skibińska, Anna, Urodzony Żołnierz : opowieść o Janie Piwniku „Ponurym” w 60 rocznicę Jego śmierci , „Tygodnik Starachowicki”. – 2004, nr 24, s. 11.
  • Socha, Aleksander, Leśne ślady „Ponurego”, „Mówią Wieki”. – 2007, nr 12, s. 76-79.
  • Sułek, Krzysztof, Uroczyście na Wykusie, „Ostra Brama nad Kamienną”. – 2001 , nr 26 , s. 4.
  • Uroczystość na Wykusie. Pamięci „Ponurego”, „Słowo Ludu 48:magazyn”. – 1984, nr 1292, s. 1, 2.
  • (Ż) , Wspomnienie „Ponurego”, „Gazeta Ostrowiecka”. – 49. 1999, nr 26, s. 5
  • https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=jan+piwnik+ponury+bibliografia]
  • http://wykus.pl/
  • http://www.ponury.com/
  • https://www.rp.pl/artykul/928402-900-dni-Jana-Piwnika---Ponurego.htm
  • https://niezlomni.com/nie-potrafil-zyc-bez-walki/